Dzisiaj prezentujemy Państwu rozszerzoną wersję wpisu o przemocy w rodzinie, który opublikowaliśmy w lipcu – link do wpisu.

Temat przemocy w rodzinie w ostatnim czasie, w szczególności ze względu na zalecenie pozostawania w domu w związku z pandemią, był głośnym i często poruszanym problemem. Temu zagadnieniu warto przyjrzeć się bliżej, chociażby dlatego, że przemoc w rodzinie to nie tylko przemoc fizyczna. Nawet jeśli ten problem nie dotyka bezpośrednio nas samych czy naszych najbliższych, warto mieć podstawową wiedzę w tym zakresie. Może się zdarzyć, że przemoc domowa dotknie na przykład naszą sąsiadkę, dla której będziemy jedynymi osobami będącymi w stanie udzielić jakiejkolwiek pomocy.

Zgodnie z definicją zawartą w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, przez przemoc w rodzinie należy rozumieć jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny (małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu, a także inna osoba wspólnie zamieszkującą lub gospodarującą), w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.

Do przestępstw ściganych w związku z przemocą w rodzinie należy w szczególności:

  • znęcanie się psychiczne lub fizyczne,
  • spowodowanie ciężkiego, średniego lub lekkiego uszczerbku na zdrowiu,
  • zgwałcenie i wymuszenie czynności seksualnej,
  • groźba karalna, zmuszanie do określonego zachowania,
  • rozpijanie małoletniego,
  • uporczywe nękanie,
  • porzucenie małoletniego,
  • uprowadzenie małoletniego czy kradzież

Nie sposób w tak krótkiej publikacji omówić wszystkie przestępstwa ścigane w związku z przemocą w rodzinie, dlatego szerzej przyjrzymy się kilku z wyżej wymienionych.

Uporczywe nękanie

Zgodnie z art. 190 § 1 Kodeksu karnego (zwany dalej k.k.) kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. § 2 tego przepisu stanowi, iż tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek, inne jej dane osobowe lub inne dane, za pomocą których jest ona publicznie identyfikowana, w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej. Ważnym jest, że ściganie przestępstw z § 1 i 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego. Dalej, w § 3 ustawodawca postanowił, że jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

Cechą charakterystyczną przestępstwa opisanego w § 1 jest to, że zwykle popełniane jest za zamkniętymi drzwiami i bez udziału osób trzecich. Istotny problem polega na tym, że osoba pokrzywdzona, która zgłosi organom ścigania fakt popełnienia przestępstwa, często później korzysta z prawa do odmowy składania zeznań. Niejednokrotnie, z obawy przed oprawcą, ofiary w ogóle nie zgłaszają zdarzenia.

Uporczywe nękanie może przybierać różne formy. Wyróżnić można np. telefonowanie, wysyłanie wiadomości tekstowych SMS, zaczepianie na ulicy, nachodzenie w miejscu pracy czy śledzenie. Nękaniem nie będzie jednorazowe zachowanie sprawcy. Musi się ono powtarzać, jednak może przybierać różne formy. Nękanie jest uporczywe wówczas, gdy działania podejmowane są przez dłuższy czas pomimo sprzeciwu czy próśb pokrzywdzonego. Celem działań sprawcy jest wytrącenie z równowagi ofiary, a nie jej zastraszenie.

„Znamiona przestępstwa z art. 190a § 1 k.k. zostaną zrealizowane zarówno wtedy, gdy zachowanie sprawcy wzbudzi w pokrzywdzonym uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, jak też wtedy, gdy takiego zagrożenia obiektywnie nie wzbudza, ale istotnie narusza jego prywatność.” (glosa do wyroku SN z dnia 29 marca 2017 r., IV KK 413/16)

Ciężki uszczerbek na zdrowiu

Osoba, która powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia, czy też innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 (art. 156 § 1 k.k.). O ile kwestia pozbawienia wzroku, słuchu, mowy czy zdolności płodzenia nie budzi większych wątpliwości, o tyle warto pochylić się nad drugą grupą uszczerbków. Otóż pod pojęciem kalectwa należy rozumieć również znaczne ograniczenie funkcji danego narządu ciała. Kalectwem będzie również utrata funkcji jednego z parzystych narządów, np. jądra. Choroba długotrwała to choroba, która trwa co najmniej 6 miesięcy, chociaż wskazuje się na konieczność indywidualnego podejścia do każdego z analizowanych przypadków. Trwała choroba psychiczna nie musi być chorobą nieuleczalną, jednak jej objawy mogą przejściowo być w stanie wyciszenia. Konieczna jest opinia biegłych psychiatrów zarówno co do samej choroby, jak i jej trwałości, by przyjąć, że taki skutek wystąpił. Pod pojęciem całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie nie należy rozumieć niezdolności do jakiejkolwiek pracy.

Jeżeli powyżej wymienione czyny sprawca popełnił działając nieumyślnie, podlega on niższej karze – do 3 lat pozbawienia wolności (art. 156 § 2 k.k.)

Surowsza kara przewidziane jest w przypadku, gdy następstwem któregoś z wyżej wskazanych czynów jest śmierć człowieka. Wówczas sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 5, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności (art. 156 § 3 k.k.).

Należy mieć na względzie, że za spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w postaci pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia może odpowiadać nieletni sprawca, który w momencie popełnienia czynu miał ukończony 15 rok życia. Taki sprawca może również odpowiadać wówczas, gdy następstwem spowodowanego ciężkiego uszczerbku na zdrowiu jest śmierć człowieka.

Podkreślić należy, że wszystkie te przestępstwa (art. 156 § 1 – 3 k.k.) ścigane są z urzędu, co oznacza, że organ jest uprawniony do wszczęcia postępowania.

Średni i lekki uszczerbek na zdrowiu

Zgodnie z treścią art. 157 § 1 k.k. ten, kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia inny niż określony w art. 156 § 1 k.k. (czyli powyżej), podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Jest to spowodowanie średniego uszczerbku na zdrowiu. Ściganie tego przestępstwa odbywa się z urzędu.

Lekkim uszczerbkiem na zdrowiu jest spowodowanie naruszenia czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni. Sprawca podlega wówczas karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (art. 157 § 2 k.k.). Ściganie tego przestępstwa odbywa się z oskarżenia prywatnego, chyba że pokrzywdzonym jest osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą. Wówczas przestępstwo jest ścigane w trybie publicznoskargowym z urzędu.

W przypadku, gdy wyżej wymienione czyny zostały popełnione przez sprawcę nieumyślnie grozi mu łagodniejsza kara – grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku (art. 157 § 3 k.k.). W przypadku nieumyślnego spowodowania średniego uszczerbku na zdrowiu ściganie odbywa się w trybie publicznoskargowym z urzędu, natomiast na wniosek, gdy pokrzywdzonym jest osoba najbliższa. Ściganie odbywa się w trybie prywatnoskargowym  w przypadku nieumyślnego spowodowania lekkiego uszczerbku na zdrowiu. Jeżeli natomiast pokrzywdzonym jest osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą ściganie odbywa się na wniosek.

Takie rozwiązanie jest konsekwencją potrzeby zapewnienia członkom rodziny ochrony przed przemocą ze strony najbliższych.

W tym miejscu warto jeszcze przypomnieć, że zgodnie z definicją zawartą w ustawie (art. 115 § 11 k.k.) osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.

Zmuszanie

Art. 191 § 1 k.k. stanowi, że kto stosuje przemoc wobec osoby lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Tej samej karze podlega, kto w celu określonym w § 1 stosuje przemoc innego rodzaju uporczywie lub w sposób istotnie utrudniający innej osobie korzystanie z zajmowanego lokalu mieszkalnego (art. 191 § 1a k.k.). W tym przypadku ściganie przestępstwa następuje na wniosek pokrzywdzonego. Zgodnie z art. 191 § 2 k.k. jeżeli sprawca działa w sposób określony w § 1 w celu wymuszenia zwrotu wierzytelności, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Realizacja czynu następuje przez zastosowanie przemocy wobec osoby lub groźby bezprawnej. Przestępstwo polega na postawieniu ofiary w sytuacji przymusowej celem zmuszenia jej do określonego działania, zaniechania lub znoszenia. Treścią groźby może być tylko popełnienie przestępstwa, przy czym nie ma znaczenia jakie to przestępstwo. Sposób wyrażenia groźby pozostaje bez znaczenia.

W odróżnieniu od przestępstwa z art. 190a k.k., działanie sprawcy przy przestępstwie zmuszania do określonego zachowania może być jednorazowe.

W rozumieniu art. 115 § 12 k.k. groźba bezprawna to:

  • groźba karalna, czyli groźba, o której mówi art. 190 (grożenie innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub na szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona);
  • groźba spowodowania postępowania karnego lub innego postępowania, w którym może zostać nałożona administracyjna kara pieniężna;
  • groźba rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci zagrożonego lub jego osoby najbliższej.

 

Statystyki

Na koniec warto odnieść się do statystyk dostępnych na stronie internetowej Policji. W roku 2019 ogólna liczba ofiar przemocy wyniosła 88 032, z czego 65 195 to kobiety. Łatwo zatem spostrzec, że problem przemocy dotyka przede wszystkim kobiet.

Gdzie ofiara przemocy w rodzinie może zgłosić się po pomoc?

Ofiary przemocy w rodzinie mogą zwrócić się o pomoc do Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”. Można uzyskać tam pomoc psychologiczną oraz prawną. W razie potrzeby istnieje możliwość skorzystania z Poradni Telefonicznej „Niebieskiej Linii” (22 668-70-00) lub wysłania wiadomości e-mail (pogotowie@niebieskalinia.pl).

Pamiętajmy, że problem przemocy w rodzinie może dotknąć każdego. Dlatego nie bądźmy obojętni i reagujmy, gdy widzimy, że ktoś w naszym otoczeniu doświadcza krzywdy, bowiem ofiary niejednokrotnie boją się czy wstydzą do tego przyznać i poinformować odpowiednie organy.