W ostatnim czasie, w szczególności ze względu na zalecenie pozostawania w domu w związku z pandemią, głośnym i często poruszanym problemem była przemoc w rodzinie.
Temu zagadnieniu warto przyjrzeć się bliżej, chociażby dlatego, że przemoc w rodzinie to nie tylko przemoc fizyczna.
Zgodnie z definicją zawartą w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, przez przemoc w rodzinie należy rozumieć jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny (małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu, a także inna osoba wspólnie zamieszkującą lub gospodarującą), w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.
Do przestępstw ściganych w związku z przemocą w rodzinie należy w szczególności:
- znęcanie się psychiczne lub fizyczne,
- spowodowanie ciężkiego, średniego lub lekkiego uszczerbku na zdrowiu,
- zgwałcenie i wymuszenie czynności seksualnej,
- groźba karalna,
- zmuszanie do określonego zachowania,
- rozpijanie małoletniego,
- uporczywe nękanie,
- porzucenie małoletniego,
- uprowadzenie małoletniego
- kradzież
Nie sposób w tak krótkiej publikacji omówić wszystkie przestępstwa ścigane w związku z przemocą w rodzinie, dlatego szerzej przyjrzymy się dwóm z wyżej wymienionych.
Uporczywe nękanie
Zgodnie z art. 190 § 1 k.k. kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. § 2 tego przepisu stanowi, iż tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek, inne jej dane osobowe lub inne dane, za pomocą których jest ona publicznie identyfikowana, w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej. Ważnym jest, że ściganie przestępstw z § 1 i 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego. Dalej, w § 3 ustawodawca postanowił, że jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
Cechą charakterystyczną przestępstwa opisanego w § 1 jest to, że zwykle popełniane jest za zamkniętymi drzwiami i bez udziału osób trzecich. Istotny problem polega na tym, że osoba pokrzywdzona, która zgłosi organom ścigania fakt popełnienia przestępstwa, często później korzysta z prawa do odmowy składania zeznań. Niejednokrotnie, z obawy przed oprawcą, ofiary w ogóle nie zgłaszają zdarzenia.
Uporczywe nękanie może przybierać różne formy. Wyróżnić można np. telefonowanie, wysyłanie wiadomości tekstowych SMS, zaczepianie na ulicy, nachodzenie w miejscu pracy czy śledzenie. Nękaniem nie będzie jednorazowe zachowanie sprawcy. Musi się ono powtarzać, jednak może przybierać różne formy. Nękanie jest uporczywe wówczas, gdy działania podejmowane są przez dłuższy czas pomimo sprzeciwu czy próśb pokrzywdzonego. Celem działań sprawcy jest wytrącenie z równowagi ofiary, a nie jej zastraszenie.
„Znamiona przestępstwa z art. 190a § 1 k.k. zostaną zrealizowane zarówno wtedy, gdy zachowanie sprawcy wzbudzi w pokrzywdzonym uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, jak też wtedy, gdy takiego zagrożenia obiektywnie nie wzbudza, ale istotnie narusza jego prywatność.” (glosa do wyroku SN z dnia 29 marca 2017 r., IV KK 413/16)
Zmuszanie
Art. 191 § 1 k.k. stanowi, że kto stosuje przemoc wobec osoby lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Tej samej karze podlega, kto w celu określonym w § 1 stosuje przemoc innego rodzaju uporczywie lub w sposób istotnie utrudniający innej osobie korzystanie z zajmowanego lokalu mieszkalnego (art. 191 § 1a k.k.). W tym przypadku ściganie przestępstwa następuje na wniosek pokrzywdzonego. Zgodnie z art. 191 § 2 k.k. jeżeli sprawca działa w sposób określony w § 1 w celu wymuszenia zwrotu wierzytelności, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Realizacja czynu następuje przez zastosowanie przemocy wobec osoby lub groźby bezprawnej. Przestępstwo polega na postawieniu ofiary w sytuacji przymusowej celem zmuszenia jej do określonego działania, zaniechania lub znoszenia. Treścią groźby może być tylko popełnienie przestępstwa, przy czym nie ma znaczenia jakie to przestępstwo. Sposób wyrażenia groźby pozostaje bez znaczenia.
W odróżnieniu od przestępstwa z art. 190a k.k., działanie sprawcy przy przestępstwie zmuszania do określonego zachowania może być jednorazowe.
W rozumieniu art. 115 § 12 k.k. groźba bezprawna to:
- groźba karalna, czyli groźba, o której mówi art. 190 (grożenie innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub na szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona);
- groźba spowodowania postępowania karnego lub innego postępowania, w którym może zostać nałożona administracyjna kara pieniężna;
- groźba rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci zagrożonego lub jego osoby najbliższej.
Gdzie ofiara przemocy domowej może zgłosić się po pomoc?
Ofiary przemocy domowej mogą zwrócić się o pomoc do Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”. Można uzyskać tam pomoc psychologiczną oraz prawną.
W razie potrzeby istnieje możliwość skorzystania z Poradni Telefonicznej „Niebieskiej Linii”
(22 668-70-00) lub wysłania wiadomości e-mail (pogotowie@niebieskalinia.pl)