Fala nieważnych rozwodów niczym covidowa czkawka …
Od minionych kilku dni media nie milkną w temacie rozwodów, które mogą być obarczone poważną wadą. Nadal obowiązują, ale mogą zostać wzruszone przez sąd na skutek skargi o wznowienie postępowania.
O co w tym wszystkim chodzi?
W przypadku rozwodów, zarówno tych niezakończonych do 3 lipca 2021 r., jak i tych wszczętych w okresie od 3 lipca 2021 r. do 14 kwietnia 2023 r., sąd pierwszej instancji orzekał w składzie jednego sędziego, chyba że prezes sądu zarządził rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów. Jednak w przypadku rozpoznania takiej sprawy w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, uchwała Sądu Najwyższego w Izbie Cywilnej uznała to za nieważność postępowania.
Skąd tyle zamieszania?
Początku zamieszania możemy szukać w sprawie rozwodowej małżeństwa T. Wnioskodawczyni, żona, wnosząc pozew o rozwód, żądała rozwodu bez orzekania o winie, ustalenia miejsca pobytu dzieci w swoim miejscu zamieszkania jako matki małoletnich, powierzenia władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom oraz ustalenia kontaktów z pozwanym ojcem i zasądzenia alimentów.
Pozwany ojciec żądał rozwodu z orzeczeniem o winie, obarczając wyłącznie winą wnioskodawczynię, co stanowiło punkt wyjścia do powstania sporu.
W lipcu 2021 r. Sąd Okręgowy orzekł rozwód z winy żony, powierzając obojgu rodzicom władzę rodzicielską, a także ustalając miejsce pobytu dzieci u ojca. Zobowiązał ojca i matkę do pokrywania kosztów utrzymania i wychowania dzieci, a także zasądził alimenty. Wyrok został zaskarżony przez żonę, szczególnie w zakresie winy oraz ustalenia miejsca pobytu dzieci.
Sprawa była rozpatrywana przez sąd pierwszej instancji w składzie sędziego i dwóch ławników, lecz wszystkie decyzje dotyczące dowodów, sprawozdań środowiskowych i opinii specjalistów były wydawane wyłącznie przez sędziego przewodniczącego. Taki skład sądu wynikał z zarządzenia wiceprezesa Sądu Okręgowego z 6 lipca 2021 r., związanej z ustawą antycovidową z 2 marca 2020 r.
Sąd drugiej instancji, Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, wyraził poważne wątpliwości co do interpretacji art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy antycovidowej dotyczącej składu sądu pierwszej instancji na końcowym etapie rozpoznawania sprawy. Dotyczyło to okresu od zarządzenia prezesa sądu w dniu 6 lipca 2021 r. do momentu wejścia w życie nowelizacji w dniu 3 lipca 2021 r.
W świetle obowiązującego brzmienia ustawy, sąd pierwszej i drugiej instancji orzekał w składzie jednego sędziego, z wyjątkiem spraw rozpoznawanych w składzie jednego sędziego i dwóch ławników. Prezes sądu może zarządzić rozprawę w składzie trzech sędziów, jeśli sprawa jest szczególnie zawiła. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie zauważył, że art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy antycovidowej, ze względu na datę wejścia w życie, nie jest odpowiedni do oceny prawidłowości składu sądu w tej konkretnej sprawie.
Przepisy ustawy antycovidowej, podobnie jak zmienione w 2019 r. przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, nie wskazują jasno, że chodzi o sędziów zawodowych. Taka interpretacja doprowadziła Sąd Apelacyjny do wniosku, że zarządzenie przez prezesa sądu, w składzie którego byli jedynie sędziowie zawodowi, było wówczas niezgodne z obowiązującym stanem prawnym.
Sąd Apelacyjny wskazał na możliwość rozpoznania każdej sprawy niezależnie od trybu, w jakim się toczy, w składzie trzech sędziów (art. 47 § 4 k.p.c. oraz art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy antycovidowej). Jednakże zaznaczył, że skład sądu ukształtowany w ten sposób obejmuje jedynie sędziów zawodowych, a nie ławników.
Sąd Apelacyjny podjął się rozważenia przedstawionego zagadnienia prawnego w szerszym kontekście, zastanawiając się, czy taki skład sądu był ustanowiony zgodnie z przepisami prawa. Ewentualnie, w przypadku odpowiedzi negatywnej, zachodziła nieważność postępowania z powodu sprzeczności składu sądu z przepisami prawa.
Izba Cywilna podjęła uchwałę, zgodnie z którą w sprawach o rozwód, zarówno niezakończonych do 3 lipca 2021 r., jak i wszczętych w okresie od 3 lipca 2021 r. do 14 kwietnia 2023 r., sąd pierwszej instancji orzeka w składzie jednego sędziego, chyba że prezes sądu zarządził rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów. W przypadku rozpoznania takiej sprawy w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, zachodzi nieważność postępowania (art. 379 pkt 4 k.p.c.).
Adwokat Agnieszka Juchno-Marcjan – Kancelaria adwokacka Szczecin