Ochrona prawna dziecka przed rozpowszechnianiem i udostępnianiem jego wizerunku przez rodziców
1. Wstęp
Udostępnianie zdjęć dzieci na portalach społecznościowych jest zjawiskiem stosunkowo nowym, niemniej niejednokrotnie niosącym zagrożenie dla małoletniego na różnych płaszczyznach. Jeszcze dorasta pierwsze pokolenie, którego zdjęcia były publikowane w Internecie od pierwszych chwil po narodzinach. Można przypuszczać, że w kolejnych latach, dorosłe już dzieci będą zainteresowane pociągnięciem do odpowiedzialności rodziców, którzy w przeszłości działali niezgodnie z ich dobrem, rozpowszechniając ich fotografie przedstawiające je chociażby w sytuacjach wstydliwych. W mojej ocenie należy już teraz zastanowić się, czy obowiązujące prawo przewiduje wystarczające środki ochrony prawnej małoletnich oraz jakie podstawy prawne znajdują zastosowanie we wskazanym przypadku. Główne pytania, na które należy odpowiedzieć, to kto i na jakim etapie może dochodzić praw z tytułu rozpowszechniania wizerunku dziecka.
2. Podstawowe pojęcia
Na potrzeby niniejszego artykułu konieczne jest przybliżenie dwóch pojęć, tj. sharenting i parental trolling[1]. Sharenting to aktywność rodziców w sieci polegająca na regularnym publikowaniu na portalach społecznościowych zdjęć, filmów czy innych treści dotyczących dzieci[2]. Pojęcie to powstało na skutek połączenia dwóch anglojęzycznych słów, tj. sharing – rozpowszechnianie i parenting – rodzicielstwo[3]. Niemniej określenie to należy odróżnić od parental trollingu[4]. Parental trolling to praktyka polegająca na publikowaniu na portalach internetowych zdjęć ośmieszających dzieci lub uwłaczających ich godności[5]. Jest to to rodzaj cyberprzemocy, gdzie oprawca to rodzic[6]. Parental trolling jest patologią społeczną, a jednocześnie stosunkowo nowym zjawiskiem, więc jeszcze nie do końca zbadanym[7].
3. Zakres ochrony gwarantowany przez Kodeks rodzinny i opiekuńczy
Zgodnie z treścią art. 87 k.r.o. rodzice i dzieci są obowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania się[8]. Powinność ta dotyczy wszystkich rodziców, niezależnie od tego, czy sprawują władzę rodzicielską, czy są jej pozbawieni[9], jak również wszystkich dzieci – tak małoletnich, jak i pełnoletnich[10]. W mojej ocenie nie budzi wątpliwości, że publikowanie zdjęcia ośmieszającego dziecko przez rodzica jest przejawem braku szacunku tego drugiego względem pierwszego. Obowiązki wynikające z art. 87 k.r.o. są dwustronne, ale nie wzajemne[11]. Oznacza to, iż ich niewykonywanie przez jedną ze stron nie zwalnia drugiej z tegoż obowiązku[12]. Istotnym jest, że nie ma możliwości ich egzekucji[13]. Niemniej, skutkiem ich niedopełniania w sposób rażący i uporczywy w odniesieniu do rodziców może być m.in. podjęcie ingerencji we władzę rodzicielską przez sąd opiekuńczy, udzielenie rodzicom odpowiedniej pomocy na podstawie art. 100 k.r.o. poprzez skierowanie do odpowiedniej poradni czy też rozwiązanie przysposobienia[14]. Otóż zgodnie z treścią art. 95 § 1 k.r.o. władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowywania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw[15]. Podstawowym celem władzy rodzicielskiej jest funkcja ochronna względem dziecka[16]. Natomiast konsekwencją parental trollingu jest nierealizowanie przez rodzica podstawowych obowiązków związanych z wykonywaniem władzy rodzicielskiej, tj. wykonywanie pieczy nad osobą dziecka oraz wychowywanie je z poszanowaniem jego godności i praw[17]. Wskazuje się, że przez pieczę nad osobą dziecka rozumie się również troskę o zdrowie i bezpieczeństwo dziecka[18]. Niewątpliwie udostępnione zdjęcia czy filmy, na których to dzieci są nagie, w trakcie kąpieli czy na plaży, mogą być rzeczywistym niebezpieczeństwem dla małoletniego, gdy zaznajomi się z nimi nieodpowiednia osoba[19]. Brzmienie art. 95 § 1 k.r.o. uzasadnia możliwość ingerencji sądu opiekuńczego we władzę rodzicielską w trybie art. 109 lub 111 k.r.o. w przypadku, gdy rodzice naruszają prawa dziecka lub jego godność[20]. Godność człowieka jest chroniona także przez Konstytucję[21]. Każdemu przysługuje godność przez całe życie i jest ona niezbywalna, podmiotem godności jest również dziecko[22].
Kolejnym istotnym przepisem jest art. 95 § 3 k.r.o., zgodnie z którym władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny[23]. Dobro dziecka nie zostało zdefiniowane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Jest ono nieostre i ocenne, badane indywidualnie w każdym przypadku[24]. W zwrocie „dobro dziecka” mieści się ochrona życia, zdrowia, a także szereg działań ze strony innych osób zapewniających prawidłowy i niezakłócony rozwój, poszanowanie godności czy też udział w procesie decydowania o własnej sytuacji, przy czym nie jest to zbiór wyczerpany[25]. Zatem niewątpliwie bezrefleksyjne udostępnianie uwłaczającego godności dziecka wizerunku na portalach społecznościowych czy też zdjęć wykonanych w sytuacjach intymnych nie jest zgodne z dobrem dziecka i godzi w tę zasadę[26]. Ważne, że sąd opiekuńczy może działać z urzędu również w przypadku, gdy wykonywanie władzy rodzicielskiej jest sprzeczne z dobrem dziecka[27], na podstawie art. 570 k.p.c[28]. Istotny jest art. 572 § 1 k.p.c., który stanowi, że każdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu, obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy[29].
4. Publikacja wizerunku jako naruszenie dóbr osobistych
Omawiając treść art. 87 k.r.o. podkreślić należy, że przejawem braku szacunku może być naruszenie dóbr osobistych, w tym wizerunku[30]. Niewątpliwie rodzice, swoimi zachowaniami polegającymi na publikowaniu zdjęć ośmieszających swoje dzieci godzą w takie dobra[31]. W Kodeksie rodzinnym i opiekuńczy nie został przewidziany przepis regulujący dobra osobiste dzieci i z tego względu zastosowanie w odniesieniu do nich znajdą przepisy Kodeksu cywilnego, w szczególności art. 23 i 24[32]. Zgodnie z art. 16 ust. 1 Konwencji o prawach dziecka, żadne dziecko nie będzie podlegało arbitralnej lub bezprawnej ingerencji w sferę jego życia prywatnego, rodzinnego lub domowego czy w korespondencję ani bezprawnym zamachom na jego honor i reputację[33]. Dziecko ma prawo do ochrony prawnej przeciwko tego rodzaju ingerencji lub zamachom[34]. Nie ma przy tym znaczenia, że poszkodowanym zostaje osoba niepełnoletnia, bowiem również jej przysługuje prawo do wizerunku[35]. Jest to dobro osobiste niezbywalne[36]. Z uwagi na to, iż osoby do 13 roku życia nie posiadają zdolności do czynności prawnych, a te pomiędzy 13 a 18 rokiem życia cechują się ograniczoną zdolnością do czynności prawnych, to na rodzicach i opiekunach prawnych dzieci ciąży obowiązek dbania o ich dobro[37]. Osoby poszkodowane mogą dochodzić swoich roszczeń niematerialnych z tytułu prawa do ochrony dóbr osobistych również po osiągnięciu pełnoletności, bowiem nie ulegają one przedawnieniu[38]. Co więcej, upływ czasu nie ma znaczenia dla istnienia lub nieistnienia poczucia krzywdy czy cierpienia[39]. Jeśli zaś chodzi o roszczenia majątkowe, to przedawniają się one w terminach i zgodnie z zasadami przewidzianymi dla czynów niedozwolonych[40]. W szczególności warto zwrócić uwagę na treść art. 4421 § 4 k.c., który stanowi, że przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania przez nią pełnoletności[41]. W dalszej kolejności wskazać należy, że ochronę wizerunku gwarantuje nie tylko art. 23 k.c.[42], lecz również art. 81 ust. 1 zdanie 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zgodnie z którym rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na niej przedstawionej[43]. W przypadku rozpowszechnienia wizerunku osoby na nim przedstawionej bez wymaganej jej zgody, art. 83 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych odsyła do art. 78 ust. 1 tejże ustawy[44]. Zatem osobie, której wizerunek jest rozpowszechniany przysługuje roszczenie o:
- zaniechanie działania,
- dopełnienie czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia,
- zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej,
- zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej na cel społeczny[45].
W tym miejscu powrócić należy do kwestii braku zdolności do czynności prawnych i ograniczonej zdolności do czynności prawnych. Osoba, która nie ukończyła 13 roku życia nie może jeszcze udzielić lub odmówić zgody na rozpowszechnienie swojego wizerunku[46]. To rodzice reprezentują dziecko i każde z nich działając samodzielnie może wyrazić zgodę na udostępnienie zdjęcia dziecka, o ile małoletni pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców[47]. Zatem rodzice dysponują cudzym dobrem osobistym i dlatego ciąży na nich szczególny obowiązek ochrony praw dziecka, przede wszystkim jego godności[48]. Sprzeczna z zasadami współżycia społecznego zgoda na udostępnienie wizerunku małoletniego jest nieważna[49]. Na aprobatę zasługuje pogląd, zgodnie z którym każda zgoda rodziców w tym przedmiocie powinna zostać zbadana przy uwzględnieniu kryterium jej zgodności z dobrem dziecka i z zasadami współżycia społecznego[50]. Rozpowszechnianie zdjęć dziecka zawsze wiąże się z ryzykiem naruszenia jego dóbr osobistych[51]. Istotna jest treść art. 12 ust. 1 Konwencji o prawach dziecka, zgodnie z którą dziecku, które jest zdolne do kształtowania własnych poglądów, zapewnić należy prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach dotyczących dziecka, przyjmując je z należytą wagą, stosownie do wieku oraz dojrzałości dziecka[52]. Rodzic przed publikacją zdjęcia dziecka bądź przed wyrażeniem na to zgody powinien skonsultować decyzję z małoletnim[53]. Osoby powyżej 13 roku życia mogą samodzielnie decydować o rozpowszechnianiu wizerunku, również w mediach społecznościowych[54]. Do takiego wniosku prowadzi analiza art. 17 k.c.[55], bowiem osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych może dokonywać czynności upoważniających[56]. Zgoda jej przedstawiciela ustawowego jest konieczna w przypadku czynności rozporządzających i zobowiązujących[57].
5. Problemy proceduralne
Odnosząc się do problemu związanego z brakiem zdolności do czynności prawnych dzieci, przywołać należy treść art. 66 k.p.c., który stanowi, że osoba fizyczna niemająca zdolności procesowej może podejmować czynności procesowe tylko przez swego przedstawiciela ustawowego[58]. Co prawda rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską[59], jednakże żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem[60]. Nie ma to zastosowania, gdy chodzi o bezpłatne przysporzenie na rzecz dziecka albo gdy dotyczy należnych dziecku środków utrzymania i wychowania od drugiego rodzica[61]. W innych niż wskazane w art. 98 § 2 k.r.o. sprawach, w których jako strony bądź uczestnicy występują zarówno rodzice, jak i dzieci, sąd jest zobowiązany do zbadania, czy nie występuje hipotetyczna kolizja ich interesów[62]. Jeżeli zostanie to potwierdzone, to żaden z rodziców nie ma możliwości reprezentowania dziecka przed sądem[63]. W orzecznictwie wskazuje się na konieczność zastosowania art. 70 § 1 k.p.c. przez sąd poprzez zwrócenie się do właściwego sądu opiekuńczego o ustanowienie kuratora w wypadkach, w których powinno nastąpić to z urzędu[64]. Obowiązek ten aktualizuje się w sytuacjach wskazanych w art. 98 § 2 i 3 k.r.o[65]. Zasadą jest, że powinno zostać ustanowionych tylu kuratorów, ile dzieci będzie reprezentowanych[66]. W sprawach dotyczących naruszenia dóbr osobistych czy też prawa do wizerunku, które to pozostawały będą w związku z parental trollingiem, niewątpliwie zachodziła będzie sprzeczność interesów dziecka i rodziców[67]. W takim przypadku zachodzi kolizja interesu dziecka w postaci ochrony prawa do rozporządzania swoim wizerunkiem i interesu rodzica, który dąży do uniknięcia odpowiedzialności[68]. Konieczne jest zatem ustanowienie dla dziecka na postawie art. 99 k.r.o. kuratora[69]. Takie stanowisko jest zgodne z przepisami prawa międzynarodowego, w szczególności z art. 9 Europejskiej Konwencji o wykonywaniu praw dzieci[70]. Istotnym jest, że osoba nie mająca zdolności do czynności prawnych nie może wnieść powództwa[71]. Pozew musiałby zostać złożony np. przez prokuratora[72] czy Rzecznika Praw Dziecka[73].
6. Odmienne zapatrywania rodziców
Zgodnie z treścią art. 98 § 1 zdanie 2 k.r.o. każdy z rodziców dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską ich obojga może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka[74]. Analiza treści art. 98 § 1 zdanie 1 k.r.o. prowadzi do wniosku, że rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej nie może być przedstawicielem ustawowym dziecka[75]. Również to przedstawicielstwo może wygasnąć w razie, gdy władza rodzicielska zostanie ograniczona[76]. Art. 97 § 2 k.r.o. stanowi, że o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie, a w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy[77]. Zatem również o istotnych sprawach dziecka decydować może rodzic jednoosobowo[78]. Nie ma konieczności wspólnej reprezentacji dziecka[79]. Jednakże w przypadku sporu co do istotnej sprawy dotyczącej małoletniego, rodzice powinni rozstrzygać wspólnie[80]. W związku z powyższym udostępnianie wizerunku małoletniego na portalu społecznościowym nie wymaga zgody drugiego rodzica[81]. Jednakże w przypadku zgłoszenia przez drugiego przedstawiciela ustawowego sprzeciwu wobec publikacji zdjęcia, rodzic rozpowszechniający wizerunek dziecka powinien usunąć publikację[82]. W przypadku, gdy rodzice nie dojdą do porozumienia w przedmiocie publikacji wizerunku dziecka w określonym miejscu i czasie, rozstrzygał będzie o tym sąd opiekuńczy[83].
7. Pierwsze pozwy przeciwko rodzicom
W Europie pojawiły się już pierwsze pozwy dzieci przeciwko rodzicom. Kilka lat temu głośno było o młodej Austriaczce, która wystąpiła z powództwem przeciwko rodzicom, którzy nie zgodzili się na rozwiązanie sporu na drodze polubownej[84]. Opiekunowie dziewczyny publikowali jej zdjęcia, na których można ją było zobaczyć podczas zmieniania pieluchy czy w trakcie korzystania z nocnika[85]. Udostępnili oni 7 lat z życia dziecka na blisko 500 fotografiach, które zobaczyć mogło około 700 znajomych[86].
8. Odpowiedzialność karna
W kontekście omawianej problematyki nie bez znaczenia pozostają również przepisy prawa karnego, w szczególności art. 191a k.k., który stanowi, że kto utrwala wizerunek nagiej osoby lub osoby w trakcie czynności seksualnej, używając w tym celu wobec niej przemocy, groźby bezprawnej lub podstępu, albo wizerunek nagiej osoby lub osoby w trakcie czynności seksualnej bez jej zgody rozpowszechnia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 (§ 1). Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego (§ 2).
W odniesieniu do omawianej problematyki na uwzględnienie zasługuje przede wszystkim § 1 wariant 2 alternatywa 2.
Zaznaczyć należy, że przedmiotem czynności wykonawczej może być zarówno kobieta jak i mężczyzna[87]. W doktrynie wątpliwość pojawia się w odniesieniu do dziecka[88]. Należy przyjąć, że u bardzo małych dzieci sfera intymności, prywatności czy też wolności decyzyjnej w obszarze intymności nie zdążyła się jeszcze wykształcić, więc też nie można naruszyć przedmiotu ochrony[89]. Ustalając granicę wiekową, od której dziecko ma możliwość wyrażenia skutecznej zgody na utrwalenie jego nagiego wizerunku i jego rozpowszechnienie, można przyjąć, że jest to 15 rok życia[90]. Uzasadniając takie stanowisko wskazać trzeba, iż zabronione jest obcowanie płciowe z małoletnim poniżej 15 roku życia[91]. Zatem przyjąć należy, że osoba, która ukończyła 15 rok życia może dysponować swoim intymnym wizerunkiem[92]. Obniżenie granicy wieku poprzez uwzględnienie ograniczonej zdolności do czynności prawnych osób, które ukończyły 13 rok życia byłoby nieuprawnione, bowiem osiągnięcie 13 roku życia pozwala na podejmowanie pewnych czynności, jednak z innych sfer życia[93]. Zawsze należy przy tym badać indywidualnie każdy stan faktyczny i ustalać czy małoletni miał zdolność udzielenia zgody[94]. Uważam, że dziecko już od 13 roku życia może dysponować swoim wizerunkiem, bowiem zgodnie z argumentacją przytoczoną we wcześniejszych akapitach osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych może dokonywać czynności upoważniających, a zgoda przedstawiciela ustawowego jest wymagana w przypadku czynności rozporządzających i zobowiązujących.
Krajewski stawia pytanie czy rodzice lub opiekunowie są uprawnieni w zakresie atrybutów władzy rodzicielskiej do rozpowszechniania nagiego wizerunku dziecka bądź udzielenia osobie trzeciej zgody na powyższe[95]. W jego ocenie zarówno w pierwszym, jak i w drugim przypadku odpowiedź przecząca wydaje się właściwą[96]. Jednakże przypadki takie są społecznie szkodliwe w stopniu niższym niż znikomy. Z tego też względu nie należałoby wszczynać postępowania karnego, a wszczęte powinno zostać umorzone[97]. Nie zgadzam się z takim zapatrywaniem, bowiem przypadku rozpowszechniania nagiego wizerunku dziecka może mieć poważne konsekwencje. Otóż w roku 2017 zapadł pierwszy w Polsce wyrok wydany przez Sąd Okręgowy Warszawa – Praga za umieszczenie na Facebook’u ośmieszającego dziecko zdjęcia – parental trolling[98]. Ojciec dziecka został skazany z art. 191a k.k. na karę 3 miesięcy prac społecznych za umieszczenie w 2012 roku na portalu społecznościowy Facebook zdjęcia 2 – letniego wówczas syna, który był nago, w jednej ręce miał butelkę piwa, natomiast w drugiej – swojego penisa[99]. Wymierzając karę sąd miał na względzie, że matka dziecka również zamieszczała zdjęcia z wizerunkiem nagiego syna na portalu społecznościowym Facebook[100]. Niemniej miały one inny charakter, bowiem wykonane zostały podczas wakacji, na plaży[101]. W oparciu o powyższe należy wskazać, że brak wykształconych sfer intymności, prywatności czy wolności u dziecka nie stał w sprzeczności z przypisaniem odpowiedzialności za naruszenie przedmiotu ochrony.
W odniesieniu do postępowania karnego zastosowanie znajduje art. 98 § 3 k.r.o. regulujący kwestię reprezentacji dziecka przez rodzica przed sądem lub innym organem państwowym[102]. Rodzic nie ma jednak możliwości działania jako przedstawiciel ustawowy małoletniego jako pokrzywdzonego, gdy drugi rodzic jest oskarżonym[103].
9. Zakończenie
Analiza przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego prowadzi do wniosku, że zasadniczo chronią one dziecko przed parental trollingiem, który jest przejawem braku szacunku względem małoletniego, uwłacza jego godności i stanowi działanie niezgodne z nadrzędną zasadą dobra dziecka. Konsekwencją nagannych zachowań rodzica może być ograniczenie mu władzy rodzicielskiej. W mojej ocenie rozwiązanie takie jest odpowiednie dla ochrony dziecka. Istotnym problemem jest natomiast samo zainicjowanie postępowania w takim przypadku. Istnieje prawdopodobieństwo, że jeden z rodziców zawiadomi odpowiednie organy o niezgodnych z dobrem dziecka zachowaniach drugiego, gdy żyją oni w rozłączeniu. Problem pojawia się, gdy rodzice żyją w zgodzie i wspólnie wychowują małoletniego. Sąd opiekuńczy może wszcząć postępowanie z urzędu, jednakże w praktyce musi mieć wiedzę o istniejącym zagrożeniu dla dobra dziecka. W konsekwencji to jedna z osób „obserwujących” rodziców w mediach społecznościowych musiałaby zawiadomić o zaistniałym zagrożeniu odpowiednią instytucję. W mojej ocenie istniejące rozwiązanie nie gwarantuje wystarczającej ochrony dzieciom.
Zwrócić należy uwagę również na problem związany z dochodzeniem roszczeń z tytułu ochrony dóbr osobistych. Samo dziecko może podjąć kroki prawne dopiero po osiągnięciu pełnoletności, czyli nawet po 18 latach publikowania jego wizerunku. Przykładem jest 18-letnia Austriaczka, której rodzice udostępnili blisko 500 zdjęć. Zaznaczam, że w szeregu przypadków niewielki wpływ na zachowanie rodziców będzie miał brak zgody ich dziecka.
Jestem przekonana, że tak jak w większości przypadków, tak i w tym, kluczowe jest zapobieganie opisanym sytuacjom, bowiem konsekwencjami mogą być nie tylko skutki prawne, lecz przede wszystkim nieodwracalny wpływ na relacje rodzinne. Wielu rodziców może dopuszczać się nagannych zachowań nieświadomie. Zdjęcia często publikowane są pod wpływem chwili, bez głębszej refleksji. W związku z tym, że opisywane zjawisko jest stosunkowo nowe, dostrzegam potrzebę edukacji i uświadamiania przyszłych i młodych rodziców przed zagrożeniami dla dzieci i dla nich samych. Przemyślenia wymaga forma jej wprowadzenia. Być może odpowiednim miejscem byłyby szkoły rodzenia, oddziały położnictwa i ginekologii w szpitalach czy też zebrania dla rodziców w placówkach edukacyjnych.
Bibliografia
Komentarze
- Bojarski Tadeusz, Kodeks karny. Komentarz, wyd. VII, LEX: 2016.
- Budyn-Kulik Magdalena i in., Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, LEX: 2020.
- Garlicki Leszek (red.), Zubik Marek (red.), Derlatka Maria, Działocha Kazimierz, Jarosz – Żukowska Sylwia, Łaszczuk Agnieszka, Sarnecki Paweł, Sokolewicz Wojciech, Trzciński Janusz, Wiącek Marcin, Wojtyczek Krzysztof, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom II, wyd. II, Lex: Wyd. Sejmowe 2016.
- Jędrejek Grzegorz, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, LEX: 2019.
- Machała Wojciech (red.), Sarbiński Rafał Marcin (red.), Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz LEX: Wolters Kluwer Polska, 2019.
- Piasecki Kazimierz, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, wyd. V, LEX: LexisNexis, 2011.
- Kosek Mirosław, Stojanowska Wanda, Nowelizacja prawa rodzinnego na podstawie ustaw z 6 listopada 2008 r. i 10 czerwca 2010 r. Analiza. Wykładnia. Komentarz, LEX: LexisNexis, 2011.
- Sylwestrzak Anna, Komentarz do wybranych przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, LEX: 2020.
- Wierciński Jacek, Borysiak Witold, Manowska Małgorzata, Sadomski Jacek, Skowrońska – Bocian Elżbieta, Trębska Barbara, Zegadło Robert, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, LEX: LexisNexis 2014.
Podręczniki, monografie
- Borkowska Anna, Witkowska Marta, Sharenting i wizerunek dziecka w sieci. Poradnik dla rodziców, Warszawa: NASK Państwowy Instytut Badawczy, 2020.
- Patryk Aleksandra, Dobro dziecka jako wartość nadrzędna przy orzekaniu o władzy rodzicielskiej, LEX 2020.
Artykuły
- Bagieńska – Masiota Aleksandra, Permission for Disseination of a Minor’s Image, “Studia Iuridica Lublinensia” vol 28, No 1, 2019, s. 9 – 24.
- Dawidowska Agara, Mamy Prawa! – prawo Dziecka do wizerunku, 3 września 2019 r., https://fundacjamatecznik.pl/2019/09/03/mamy-prawa-prawo-dziecka-do-wizerunku/ (7 marca 2021 r.).
- Jędrysiak Paweł, Odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych osób nieletnich z wykorzystaniem portali społecznościowych w ramach parental trollingu, „Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego”, tom 23, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2018, s. 31 – 41.
- Krajewski Radosław, Przestępstwo utrwalania i rozpowszechniania wizerunku nagiej osoby lub osoby w trakcie czynności seksualnej, „Prokuratura i Prawo”, nr 5, 2012, s. 20 – 40.
- Qader Wiktoria, „Parental trolling” – wybrane zagadnienia prawne, „Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy”, nr 32(3), 2019, s. 139 – 144.
- Ryńska Natalia, Dziecko może pozwać rodziców za publikację zdjęć w internecie, „Dziennik Gazeta Prawna”, 22 września 2016 r., https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/977788,dziecko-moze-pozwac-rodzicow-za-publikacje-zdjec-na-facebooku.html (13 marca 2021 r.).
- Ryńska Natalia, O publikacji zdjęć dziecka na facebooku decydują oboje rodzice, „Dziennik Gazeta Prawna”, 26 kwietnia 2015 r., https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/867782,o-publikacji-zdjec-dziecka-na-facebooku-decyduja-oboje-rodzice.html (6 marca 2021 r.).
- Uliasz Joanna, Prawna ochrona prywatności oraz wolności dzieci w Internecie, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego”, nr 110, 2020, s. 285 – 299.
- Wizerunek dziecka, 25 listopada 2019 r., https://uodo.gov.pl/pl/138/1268 (6 marca 2021 r.).
Audycje/programy
- Karpa – Świderek Katarzyna, Prywatność dzieci w sieci, „Debata Kobiet w TVN24BiS”, 8 grudnia 2016 r., 19:53, https://tvn24.pl/biznes/ze-swiata/prywatnosc-dzieci-w-sieci-debata-kobiet-w-tvn24bis-ra698208-4475729 (13 marca 2021 r.).
Akty prawne
- Europejska Konwencja o wykonywaniu praw dzieci sporządzona w Strasburgu dnia 25 stycznia 1996 r. (Dz. U. 2000.107.1128).
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997.78.483.).
- Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych z dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. 1991.120.526).
- Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 2020.1359).
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 2020.1740).
- Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 2020.1575).
- Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 2019.1231).
- Ustawa z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz. U. 2020.141).
Orzeczenia
- Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 października 1966 r., II CZ 117/66, LEX nr 472.
- Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 września 1997 r., I CKU 13/97, LEX nr 32373.
- Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2011 r., III CSK 259/10, LEX nr 1129120.
- Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2016 r., II CA 1/16, LEX nr 2216088.
- Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2006 r., III CZP 98/05, LEX nr 172365.
- Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2010 r., I KZP 10/10, LEX nr 602769.
- Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 9 grudnia 2016 r., I ACa 673/16, LEX nr 2208311.
- Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 października 2019 r., I ACa 294/19, LEX nr 3066524.
[1] Uliasz J., Prawna ochrona prywatności oraz wolności dzieci w Internecie, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego” 2020, nr 110, s. 287.
[2] Ibidem.
[3] Ibidem.
[4] Ibidem.
[5] Jędrysiak P., Odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych osób nieletnich z wykorzystaniem portali społecznościowych w ramach parental trollingu, „Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego” 2018, tom 23, s. 32.
[6] Ibidem.
[7] Ibidem, s. 36.
[8] art. 87 Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 2020.1359).
[9] Ciepła H. (w:) K. Piasecki (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, wyd. V, LexisNexis 2011, komentarz do art. 87 k.r.o., teza 7.
[10] Kosek M., Komentarz do niektórych przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (w:) M. Kosek, W. Stojanowska, Nowelizacja prawa rodzinnego na podstawie ustaw z 6 listopada 2008 r. i 10 czerwca 2010 r. Analiza. Wykładnia. Komentarz, komentarz do art. 87 k.r.o., teza 4.
[11] Sylwestrzak A., Komentarz do wybranych przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, 2020, komentarz do art. 87 k.r.o., teza 4.
[12] Ibidem.
[13] Ibidem, teza 5.
[14] Ibidem.
[15] Art. 95 § 1 Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 2020.1359).
[16] Uchwała SN z dnia 8 marca 2006 r., III CZP 98/05, LEX nr 172365.
[17] Uliasz J., Prawna ochrona prywatności oraz wolności dzieci w Internecie, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego” 2020, nr 110, s. 287.
[18] Jędrejek G., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, 2019, komentarz do art. 95 k.r.o., teza 1.
[19] Borkowska A., Witkowska M., Sharenting i wizerunek dziecka w sieci. Poradnik dla rodziców, Warszawa 2020, s. 8.
[20] Trybulska – Skoczelas E. (w:) Wierciński J. (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, 2014, komentarz do art. 95 k.r.o., teza 8.
[21] Art. 30 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997.78.483.).
[22] Garlicki L. (w:) Garlicki L. (red.), Zubik M. (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, 2016, komentarz do art. 30 Konstytucji RP, teza 19.
[23] Art. 95 § 3 Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 2020.1359).
[24] Patryk A., Dobro dziecka jako wartość nadrzędna przy orzekaniu o władzy rodzicielskiej, 2020.
[25] Postanowienie SN z dnia 24 listopada 2016 r., II CA 1/16, LEX nr 2216088.
[26] Borkowska A., Witkowska M., Sharenting i wizerunek dziecka w sieci. Poradnik dla rodziców, Warszawa 2020, s. 14.
[27] Jędrejek G., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, 2019, komentarz do art. 95 k.r.o., teza 2.
[28] Art. 570 Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 2020.1575).
[29] Art. 572 § 2 Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 2020.1575).
[30] Sylwestrzak A., Komentarz do wybranych przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, 2020, komentarz do art. 87 k.r.o., teza 5.
[31] Jędrysiak P., Odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych osób nieletnich z wykorzystaniem portali społecznościowych w ramach parental trollingu, „Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego” 2018, tom 23, s. 36.
[32] Jędrejek G., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, 2019, komentarz do art. 87 k.r.o., teza 3.
[33] Art. 16 ust. 1 Konwencji o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych z dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. 1991.120.526).
[34] Art. 16 ust. 2 Konwencji o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych z dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. 1991.120.526).
[35] Jędrysiak P., Odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych osób nieletnich z wykorzystaniem portali społecznościowych w ramach parental trollingu, „Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego” 2018, tom 23, s. 36.
[36] Ibidem.
[37] Ibidem.
[38] Wyrok SA w Katowicach z dnia 16 października 2019 r., I ACa 294/19, LEX nr 3066524.
[39] Ibiedem.
[40] Wyrok SA w Białymstoku z dnia 9 grudnia 2016 r., I ACa 673/16, LEX nr 2208311.
[41] Art. 4421 § 4 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 2020.1740).
[42] Art. 23 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 2020.1740).
[43] Art. 81 ust. 1 zdanie 1 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 2019.1231).
[44] Art. 83 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 2019.1231).
[45] Art. 78 ust. 1 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 2019.1231).
[46] Bojańczyk K. (w:) Machała W. (red.), Sarbiński R. M. (red.), Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, komentarz do art. 81, teza 35.
[47] Ibidem.
[48] Bojańczyk K. (w:) Machała W. (red.), Sarbiński R. M. (red.), Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, komentarz do art. 81, teza 35.
[49] Ibidem.
[50] Ibidem.
[51] Ibidem.
[52] Art. 12 ust. 1 Konwencji o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych z dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. 1991.120.526): Państwa-Strony zapewniają dziecku, które jest zdolne do kształtowania swych własnych poglądów, prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach dotyczących dziecka, przyjmując je z należytą wagą, stosownie do wieku oraz dojrzałość dziecka.
[53] Dawidowska A., Mamy Prawa! – prawo Dziecka do wizerunku, 3 września 2019 r., https://fundacjamatecznik.pl/2019/09/03/mamy-prawa-prawo-dziecka-do-wizerunku/ (7 marca 2021 r.).
[54] Bagieńska-Masiota A., Permission for Dissemination of a Minor’s Image, “Studia Iuridica Lublinensia” 2019, vol 28, No 1, s, 19.
[55] Art. 17 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 2020.1740): Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego.
[56] Bagieńska-Masiota A., Permission for Dissemination of a Minor’s Image, “Studia Iuridica Lublinensia” 2019, vol 28, No 1, s, 19.
[57] Ibidem.
[58] Art. 66 Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 2020.1575),
[59] Art. 98 § 1 zdanie 1 Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 2020.1359).
[60] Art. 98 § 2 pkt 2 Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 2020.1359).
[61] Ibidem.
[62] Postanowienie SN z dnia 3 czerwca 2011 r., III CSK 259/10, LEX nr 1129120.
[63] Ibidem.
[64] Postanowienie SN z dnia 4 października 1966 r., II CZ 117/66, LEX nr 472.
[65] Postanowienie SN z dnia 9 września 1997 r., I CKU 13/97, LEX nr 32373.
[66] Ibidem.
[67] Jędrysiak P., Odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych osób nieletnich z wykorzystaniem portali społecznościowych w ramach parental trollingu, „Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego” 2018, tom 23, s. 39.
[68] Jędrysiak P., Odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych osób nieletnich z wykorzystaniem portali społecznościowych w ramach parental trollingu, „Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego” 2018, tom 23, s. 39 – 40.
[69] Ibidem, s. 40.
[70] Art. 9 Europejskiej Konwencji o wykonywaniu praw dzieci sporządzonej w Strasburgu dnia 25 stycznia 1996 r. (Dz. U. 2000.107.1128).
[71] Jędrysiak P., Odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych osób nieletnich z wykorzystaniem portali społecznościowych w ramach parental trollingu, „Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego” 2018, tom 23, s. 40.
[72] Art. 7 zdanie 1 Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 2020.1575): Prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego.
[73] Art. 10 ust. 1 pkt 3 Ustawy z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz. U. 2020.141): Rzecznik może żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych oraz wziąć udział w toczącym się już postępowaniu – na prawach przysługujących prokuratorowi.
[74] Art. 98 § 2 Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 2020.1359).
[75] Jędrejek G., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, 2019, komentarz do art. 98 k.r.o., teza 1.
[76] Ibidem.
[77] Art. 97 § 2 Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 2020.1359).
[78] Jędrejek G., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, 2019, komentarz do art. 97 k.r.o., teza 3.
[79] Ibidem.
[80] Ibidem.
[81] Ryńska N., O publikacji zdjęć dziecka na facebooku decydują oboje rodzice, „Dziennik Gazeta Prawna”, 26 kwietnia 2015 r., https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/867782,o-publikacji-zdjec-dziecka-na-facebooku-decyduja-oboje-rodzice.html (6 marca 2021 r.).
[82] Ryńska N., O publikacji zdjęć dziecka na facebooku decydują oboje rodzice, „Dziennik Gazeta Prawna”, 26 kwietnia 2015 r., https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/867782,o-publikacji-zdjec-dziecka-na-facebooku-decyduja-oboje-rodzice.html (6 marca 2021 r.).
[83] Wizerunek dziecka, 25 listopada 2019 r., https://uodo.gov.pl/pl/138/1268 (6 marca 2021 r.).
[84] Ryńska N., Dziecko może pozwać rodziców za publikację zdjęć w internecie, „Dziennik Gazeta Prawna”, 22 września 2016 r., https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/977788,dziecko-moze-pozwac-rodzicow-za-publikacje-zdjec-na-facebooku.html (13 marca 2021 r.).
[85] Ibidem.
[86] Karpa – Świderek K., Prywatność dzieci w sieci, „Debata Kobiet w TVN24BiS”, 8 grudnia 2016 r., 19:53, https://tvn24.pl/biznes/ze-swiata/prywatnosc-dzieci-w-sieci-debata-kobiet-w-tvn24bis-ra698208-4475729 (13 marca 2021 r.).
[87] Bojarski T. (w:) Bojarski T. (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. VII, 2016, komentarz do art. 191a k.k., teza 3.
[88] Mozgawa M. (w:) Budyn-Kulik M. i in., Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, 2020, komentarz do art. 1919 k.k., teza 8.
[89] Ibidem.
[90] Mozgawa M. (w:) Budyn-Kulik M. i in., Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, 2020, komentarz do art. 1919 k.k., teza 8.
[91] Krajewski R., Przestępstwo utrwalania i rozpowszechniania wizerunku nagiej osoby lub osoby w trakcie czynności seksualnej, „Prokuratura i Prawo” 2012, nr 5, s. 36.
[92] Ibidem.
[93] Ibidem, s. 37.
[94] Mozgawa M. (w:) Budyn-Kulik M. i in., Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, 2020, komentarz do art. 1919 k.k., teza 8.
[95] Krajewski R., Przestępstwo utrwalania i rozpowszechniania wizerunku nagiej osoby lub osoby w trakcie czynności seksualnej, „Prokuratura i Prawo” 2012, nr 5, s. 31.
[96] Ibidem.
[97] Ibidem.
[98] Uliasz J., Prawna ochrona prywatności oraz wolności dzieci w Internecie, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego” 2020, nr 110, s. 294.
[99] Uliasz J., Prawna ochrona prywatności oraz wolności dzieci w Internecie, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego” 2020, nr 110, s. 294.
[100] Qader W., „Parental trolling” – wybrane zagadnienia prawna, „Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy” 2019, nr 32(3), s. 140.
[101] Ibidem.
[102] Jędrejek G., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, 2019, komentarz do art. 98 k.r.o., teza 12.
[103] Uchwała SN z dnia 30 września 2010 r., I KZP 10/10, Lex nr 602769.