Dochodzenie zaległych należności i terminy ich przedawnienia.

Jak skutecznie dochodzić zaległych należności oraz jakie są ich terminy przedawnienia?

Problemy związane z nierzetelnymi dłużnikami i w konsekwencji dochodzeniem zaległych należności mogą dotyczyć zarówno osób fizycznych jak i prawnych, niezależnie od tego, czy prowadzą one działalność gospodarczą, czy też ich wierzytelności powstały w związku z innym zdarzeniami prawnym.

Pojęcie „wierzytelności” oraz kwestia ich dochodzenia zyskuje ostatnio na znaczeniu, w szczególności wobec trwającego kryzysu gospodarczego, kiedy to coraz więcej podmiotów staje przed koniecznością egzekwowania należnych im świadczeń, w szczególności tych o charakterze pieniężnym. Ustawodawca nie definiuje co prawda wprost tego, czym jest rzeczona „wierzytelność”, jednakże w doktrynie i orzecznictwie wskazuje się, że mając na uwadze to, iż w strukturze każdego zobowiązania występują dwa podmioty: wierzyciel i dłużnik, a wierzyciel jako strona aktywa ma prawo żądać od dłużnika wykonania świadczenia, to wierzytelność powinna być rozumiana jako prawa wierzyciela wobec dłużnika – w tym w szczególności prawo do otrzymania świadczenia.

Powstanie wierzytelności może mieć różne podstawy:

związane z zarówno z umową zawartą przez strony (np. umową najmu), jak i jednostronną czynnością prawną (np. sporządzeniem testamentu), orzeczeniem sądu (np. w zakresie zobowiązań alimentacyjnych), aktem administracyjnym oraz innymi zdarzeniami prawnymi (np. bezpodstawnym wzbogaceniem). Często można się również spotkać z powstaniem zobowiązań wzajemnych, w których obie strony mają wobec siebie zarówno określone obowiązki jak i uprawnienia.

W przypadku, gdy dłużnik nie wywiązuje się ze swoich obowiązków względem wierzyciela, konieczne może okazać się dochodzenie od niego zaległych wierzytelności, które może mieć miejsce zarówno na drodze sądowej, jak i w ramach czynności pozasądowych. Chcąc jednak odzyskać dług należy mieć na uwadze, że zgodnie z art. 117 § 1 k.c. roszczenia majątkowe (z zastrzeżeniem wyjątków) przedawniają się, a „po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia” (art. 117 § 2 k.c.).

Terminy przedawnienia roszczeń:

Jak stanowi art. 118 k.c. –  ogólny termin przedawnienia roszczeń wynosi 6 lat (jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej), a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata.  Termin ten liczy się od dnia wymagalności roszczenia, jeżeli natomiast wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynności w najwcześniejszym możliwym terminie.

Co istotne – ustawodawca wskazał, że koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego (chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata), co może znacząco wpłynąć na czas w jakim wierzyciel będzie miał możliwość skutecznego dochodzenia swoich roszczeń względem dłużnika.

Oprócz ogólnych terminów przedawnienia wskazanych powyżej, Kodeks cywilny przewiduje także krótsze terminy: okres 2 lat dotyczy m.in.: roszczeń przedsiębiorcy z tytułu niezapłacenia przez klienta faktur, roszczeń z tytułu umowy sprzedaży, roszczenia dostawcy z tytułu dokonanej dostawy, roszczenia z tytułu umowy o dzieło i innych; okres roczny m.in. roszczeń z tytułu umowy przewozu, umów spedycji oraz przedwstępnej umowy sprzedaży, a 6-miesięczny m.in. wydania przedmiotu pożyczki czy roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z utraty lub uszkodzenia rzeczy wniesionych do hotelu lub podobnego zakładu.

Wskazane przez ustawodawcę terminy przedawnienia są istotne dla skutecznego dochodzenia roszczenia od dłużnika, jednakże należy pamiętać, że nawet ich przekroczenie nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania względem wierzyciela – skutkiem upływu terminu przedawnienia jest natomiast brak możliwości faktycznego dochodzenia roszczeń na drodze sądowej, gdyż dłużnik może w takim przypadku uchylić się od ich zaspokojenia. Podkreślenia wymaga, że bieg terminu przedawnienia może zostać zawieszony (w przypadku pojawienia się przeszkody uniemożliwiającej wierzycielowi domaganie się od dłużnika zaspokojenia roszczeń majątkowych) lub przerwany (w przypadku podjęcia przez wierzyciela wskazanych w ustawie czynności przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń, albo przed sądem polubownym oraz przez uznanie roszczenia przez dłużnika).

Uzyskanie zaległych należności od dłużnika może mieć miejsce zarówno w ramach drogi sądowej, jak i poprzez inne czynności podejmowane poza sądem.

Droga sądowa jest najpowszechniejszą metodą dochodzenia wierzytelności, jednakże często może okazać się również kosztowna i długotrwała. Przed skierowaniem sprawy do sądu często warto więc skorzystać najpierw z alternatywnych sposobów dochodzenia roszczenia od dłużnika, takich jak chociażby wezwanie do zapłaty, mediacja pozasądowa, postępowanie pojednawcze czy postępowanie arbitrażowe.

W przypadku gdy wskazane metody pozasądowego dochodzenia wierzytelności zawiodą, można rozważyć także inne rozwiązanie problemu, a mianowicie cesję wierzytelności, polegającą na przeniesieniu wierzytelności na inny podmiot – najczęściej na firmę windykacyjną specjalizującą się w dochodzeniu wierzytelności od dłużników. Należ jednak pamiętać, że skorzystanie z umowy cesji jako pośredniego sposobu dochodzenia roszczenia ma pewne ustawowe ograniczenia –  zgodnie z art. 509 k.c. przelew wierzytelności na osobę trzecią może być dokonany bez zgody dłużnika, chyba że sprzeciwiałoby to się ustawie, zastrzeżeniu umownemu lub właściwości zobowiązania. Zawarcie umowy cesji wierzytelności może być korzystne dla wierzyciela w przypadku trudnych do dochodzenia roszczeń, jednakże z uwagi na przejście na nabywcę wierzytelności ryzyka zwianego z wypłacalnością dłużnika – cena uzyskiwania przez pierwotnego wierzyciela w ramach takiej umowy jest zazwyczaj niższa niż nominalna wartość posiadanego przez niego w stosunku do dłużnika roszczenia.

Dochodzenie zaległych należności niewątpliwie stanowi prawo każdego wierzyciela, a szybkie podjęcie odpowiednich działań w tym kierunku jest szczególnie istotne z uwagi na przewidziane przez ustawodawcę terminy przedawnienia roszczeń. Wierzyciele mają wiele możliwości nakłonienia dłużnika do wywiązania się przez niego z obciążających go obowiązków, i o ile najczęściej korzystają oni z drogi procesu sądowego a następnie egzekucji komorniczej, to nie należy zapominać, iż w zależności od konkretnej sytuacji możliwe jest także zastosowanie innych rozwiązań mających na celu skłonienie nierzetelnego dłużnika do spełnienia świadczenia.