Sprawa o rozwód rozpoznawana jest w procesie w postępowaniu odrębnym (art. 425–452 k.p.c.). Sprawy małżeńskie, a w ich ramach sprawa o rozwód (art. 425 k.p.c.), rozstrzygane są w postępowaniu odrębnym ze względu na doniosłość społeczną i prawną, a także konieczność zabezpieczenia szczególnej ochrony sądowej. Istota postępowań odrębnych polega na tym, że przepisy o danym postępowaniu wyczerpują te wypadki, w których ustawa dla danego rodzaju spraw chce wykluczyć w ogóle stosowanie pewnych instytucji procesowych czy przepisów ogólnych lub też modyfikuje w określonym zakresie zasady ogólnego postępowania procesowego.

Przepisy o postępowaniach odrębnych, jako przepisy wyjątkowe, z założenia wyczerpujące, nie powinny być interpretowane w sposób rozszerzający. Przepisy o postępowaniu odrębnym nie regulują wyczerpująco wszystkich kwestii procesowych. W związku z tym konieczne może być stosowanie ogólnych przepisów o procesie w zakresie nieobjętym regulacją przepisów działu I. O tym, czy sprawa będzie rozpoznawana według przepisów o odpowiednim postępowaniu odrębnym czy też z ich pominięciem, decyduje sąd, a nie powód. Wyjątek uczyniono jedynie dla postępowania nakazowego ze względu na szczególny charakter tego postępowania, który powoduje, że dla jego wszczęcia niezbędny jest zawarty w pozwie wniosek powoda o wydanie nakazu zapłaty. W postępowaniu w sprawach małżeńskich mogą być rozpoznawane tylko sprawy wskazane w art. 425 k.p.c. (sprawy o unieważnienie małżeństwa, o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa oraz o rozwód lub o separację na żądanie jednego z małżonków). Ich rozpoznanie w tym trybie jest obligatoryjne. Z zasady niepołączalności rodzajów postępowania, wyrażonej w art. 191 k.p.c., wynika, że sprawy te nie mogą być łączone ze sprawami rozpoznawanymi w postępowaniu zwykłym.
Zasadniczo w postępowaniu tym rozpoznawane są niemajątkowe sprawy małżeńskie. W procesie o rozwód lub o separację i o unieważnienie małżeństwa mogą być jednak rozstrzygnięte sprawy dotyczące zaspokojenia potrzeb rodziny i o alimenty zarówno między małżonkami, jak i między nimi a ich wspólnymi małoletnimi dziećmi, oraz sprawy dotyczące pieczy nad dziećmi i wspólnego mieszkania małżonków. Konsekwencją rozpoznawania sprawy o rozwód w postępowaniu odrębnym jest występowanie poniższych odrębności wynikających z regulacji art. 426–435 k.p.c.

Mianowicie w sprawach małżeńskich:

1/ do reprezentowania strony konieczne jest pełnomocnictwo udzielone do prowadzenia danej sprawy – jest to pełnomocnictwo szczególne ( 426 k.p.c.);

2/ posiedzenia odbywają się przy drzwiach zamkniętych, chyba że obie strony żądają publicznego rozpoznania sprawy, a sąd uzna, że jawność nie zagraża moralności ( 427 k.p.c.);

3/ rozprawa odbywa się bez względu na niestawiennictwo jednej ze stron. W razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa powoda na pierwsze posiedzenie sądowe wyznaczone w celu przeprowadzenia rozprawy postępowanie ulega zawieszeniu. Podjęcie postępowania następuje na wniosek powoda, nie wcześniej jednak niż po upływie 3 miesięcy od dnia zawieszenia postępowania. W razie niezgłoszenia takiego wniosku w ciągu roku po zawieszeniu sąd umorzy postępowanie. Umorzenie wywołuje takie same skutki jak umorzenie postępowania zawieszonego na zgodny wniosek stron lub z powodu ich niestawiennictwa ( 428 k.p.c.);

4/ jeżeli strona wezwana do osobistego stawiennictwa nie stawi się bez usprawiedliwionych powodów na posiedzenie, sąd może skazać ją na grzywnę według przepisów o karach za niestawiennictwo świadka, nie może jednak nakazać przymusowego sprowadzenia jej do sądu ( 429 k.p.c.);

5/ małoletni, którzy nie ukończyli lat 13, a zstępni stron, którzy nie ukończyli lat 17, nie mogą być przesłuchiwani w charakterze świadków ( 430 k.p.c.);

6/ w sprawach, o których mowa w 425 i n. k.p.c., nie można oprzeć rozstrzygnięcia wyłącznie na uznaniu powództwa lub przyznaniu okoliczności faktycznych. W sprawach tych nie stosuje się art. 339 § 2  k.p.c. (art. 431  k.p.c.), co oznacza, że wyrok zaoczny może być wydany po przeprowadzeniu postępowania dowodowego; w każdej sprawie o rozwód sąd zarządza przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron. W innych sprawach sąd nie może odmówić dopuszczenia takiego dowodu, jeżeli strona go powołała. Artykuł 302 § 1  k.p.c. stosuje się odpowiednio (art. 432  k.p.c.), tzn. gdy z przyczyn natury faktycznej lub prawnej przesłuchać można co do okoliczności spornych jedną tylko stronę, sąd oceni, czy mimo to należy przesłuchać tę stronę czy też dowód ten pominąć w zupełności. Sąd postąpi tak samo, gdy druga strona lub niektórzy ze współuczestników nie stawili się na przesłuchanie stron lub odmówili zeznań;

7/ protokół rozprawy powinien zawierać oświadczenie małżonków co do liczby, wieku i płci dzieci żyjących, stosunków majątkowych i zarobkowych obojga małżonków, szczególnych obowiązków utrzymania osób niebędących ich wspólnymi dziećmi oraz co do treści umowy majątkowej, jeżeli małżonkowie umowę taką zawarli ( 433 k.p.c.);

8/ sąd może zarządzić przeprowadzenie przez wyznaczoną osobę wywiadu środowiskowego w celu ustalenia warunków, w których żyją i wychowują się dzieci stron ( 434 k.p.c.);

 

ROZWÓD – przesłanki

Chociaż niejeden z Klientów sądzie, że rozwód jest postępowaniem w którym z pewnością zapadnie wyrok rozwodowy – myli się. Sąd nie w każdej sprawie orzeka rozwód, a powództwo to może zostać jak każde inne cywilne po prostu oddalone.

W myśl 56 k.r.o., jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (§ 2). Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (§ 3).

Przesłankę pozytywną orzeczenia rozwodu stanowi trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. Na podstawie przepisów 56 k.r.o. wyróżniamy także trzy przesłanki negatywne: żądanie rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia (chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego), sprzeczność rozwodu z dobrem wspólnych małoletnich dzieci oraz sprzeczność rozwodu z zasadami współżycia społecznego. Orzeczenie rozwodu jest dopuszczalne, gdy zachodzi przesłanka pozytywna, natomiast nie występują przesłanki negatywne i to na stronach procesu ciąży wykazanie tychże przesłanek.

 

Treść została częściowo zaczerpnięta z Komentarza do spraw o rozwód Elżbiety Szczepanowskiej.