Jak unieważnić akt notarialny?

Zawód notariusza ma swoją tradycję już od czasów starożytnych. Jest to szczególny rodzaj zawodu zaufania publicznego, a jego istota polega na tym, że notariusz, działając z upoważnienia udzielonego mu przez władzę publiczną, stwierdza fakty, które mają istotne znaczenie prawne. Sporządzane przez notariusza akty notarialne mają być gwarancją pewności prawa i powstania zamierzonych przez strony skutków prawnych.

W tym artykule powiemy Państwu, co w sytuacji, jeśli przez niezgodne z prawem działanie, ta gwarancja pewności nie zostanie zrealizowana, a czynność dokonana przed notariuszem i stwierdzona aktem notarialnym, będzie nadawała się do unieważnienia z inicjatywy stron tej czynności oraz powiemy, w jaki sposób można do tego doprowadzić.

Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na to, że na notariuszu spoczywa szereg obowiązków, których spełnienie ma gwarantować, że strony dokumentowanej przez niego czynności, dokonują jej ze świadomością konsekwencji wywołanych tą czynnością i że działają z należytym rozmysłem, a także z zamiarem, że oczekiwane skutki prawne rzeczywiście powstaną.

Na wstępie, przed dokonaniem czynności, notariusz musi stwierdzić tożsamość stających przed nim osób i upewnić się, że strony czynności, którą ma udokumentować, mają pełną zdolność do czynności prawnych, znają język polski, nie są głuche, nieme lub niewidome, ani że nie są niepiśmienne. Ponadto notariusz powinien udzielić stronom niezbędnych wyjaśnień co do dokonywanej przez nie czynności. Akty sporządzone przez notariusza powinny być dla stron zrozumiałe i przejrzyste, a przed ich podpisaniem powinny być one odczytane przez notariusza lub w jego obecności przez inną osobę. Co jednak najbardziej istotne – notariusz musi być przekonany, że strony dokumentowanej przez niego czynności dokładnie rozumieją treść i znaczenie aktu oraz, że jest on zgodny z ich wolą. W przeciwnym razie – notariusz powinien odmówić dokonania czynności notarialnej.

Jeżeli dokumentowana przez notariusza czynność została dokonana z naruszeniem prawa, wówczas podlega ona unieważnieniu.

Brak świadomości lub swobody jednej ze stron czynności prawnej

Typową przyczyną naruszenia przepisów prawa w tego rodzaju sytuacjach jest brak świadomości lub swobody jednej ze stron czynności prawnej. Zgodnie z art. 82 Kodeksu cywilnego: „nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych”. Rzeczony brak świadomości spowodowany bywa najczęściej przez choroby psychiczne o postaci schizofrenii, demencji, choroby Alzheimera albo upośledzeniem umysłowym.

Czynność prawna została dokonana dla pozoru

Inną z kolei przyczyną wady czynności udokumentowanej przez notariusza w formie aktu notarialnego jest sytuacja, gdy czynność prawna została dokonana dla pozoru, tj., gdy strony lub jedna ze stron składa oświadczenie woli określonej treści w sytuacji, gdy faktyczna wola jest odmienna od tej wyrażonej. Przykładowo można podać sytuację, w której strony pod pozorem zawarcia umowy zbycia nieruchomości za zapewnienie zbywcy dożywotniego utrzymania, zamierzają de facto zawrzeć umowę sprzedaży tej nieruchomości.

Podstęp

Jako kolejny rodzaj wady aktu notarialnego dokumentującego czynność prawną wskazuje się podstęp. Ma to miejsce w sytuacji, gdy jedna ze stron przez podstępne działanie nakłoni drugą stronę do dokonania z nią czynności prawnej, po której dokonaniu druga strona orientuje się, że gdyby nie podstępne działanie, nie dokonałaby tej czynności i nie poniosłaby jej ujemnych skutków. W literaturze jako przykład takiego podstępu podaje się przypadek polegający na tym, że jeden z małżonków, obiecując rozpoczęcie działalności gospodarczej i zatrudnienie w powstałej firmie drugiego z małżonków, nakłonił go do zawarcia z nim w formie aktu notarialnego umowy o ustanowienie rozdzielności majątkowej i o podział majątku, w ramach której podstępnie działający małżonek objął cały wspólny majątek. Po zawarciu tej umowy okazało się, że małżonek ten wyprowadził się z domu, nie zamierzając wcale zakładać żadnej firmy, a zależało mu jedynie na przejęciu majątku współmałżonka [R. Trzaskowski, Nieważność czynności prawnej dokonanej w formie aktu notarialnego, (w:) Prawo w Działaniu wyd. 12/2012, s. 26-27].

Wadliwość czynności dokonanej w formie aktu notarialnego może polegać również na tym, że czynność ta została dokonana przez stronę działającą pod wpływem bezprawnej groźby powstania niebezpieczeństwa osobistego lub majątkowego dla niej lub dla innej osoby.

W powyższych przypadkach strona, która dokonała wadliwej czynności prawnej powinna złożyć do sądu pozew o ustalenie nieważności czynności prawnej dokonanej w wyniku wady złożonego przez siebie oświadczenia woli. W pozwie tym należy wykazać, że czynność prawna dokonana przed notariuszem i udokumentowana przez niego w formie aktu notarialnego została dokonana wadliwie. W zależności od rodzaju tej wady należy przytoczyć argumenty na potwierdzenie tego, że gdyby zaistniałe okoliczności nie miały miejsca, czynność prawna nie zostałaby dokonana i nie doszłoby do powstania negatywnych skutków prawnych dla strony dokonującej tej czynności. Należy również starannie dobrać argumenty prawne i wskazać odpowiednie dowody, bowiem to na powodzie spoczywa obowiązek ich wskazania w celu poparcia faktów, na które się powołuje. W tym celu warto rozważyć sięgnięcie po profesjonalną pomoc prawną, aby skutecznie ochronić swoje interesy.